Καλή Σαρακοστή σε όλους! Η Καθαρά Δευτέρα είναι μια αγαπημένη ημέρα παράδοσης που την έχουμε συνδέσει με το πέταγμα του χαρταετού, τα θαλασσινά και την αρχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, της νηστείας του Πάσχα.
Σε όλη την Ελλάδα όμως υπάρχουν διάφορα ήθη και έθιμα με ρίζες στη μακραίωνη λαϊκή παράδοση του τόπου, που συνεχίζουμε να τιμούμε μέχρι και σήμερα.
Καβάλα- «να πιάσουμε το φίδι»
Στην περιοχή της Καβάλας προπολεμικά, υπήρχε την περίοδο της αποκριάς μια περιπαικτική διάθεση των μεγαλύτερων προς τους νέους να βγουν να διασκεδάσουν, να φλερτάρουν, να ερωτευτούν ή όπως αλλιώς καθιερώθηκε να λέγεται «να πιάσουνε το φίδι», δίνοντας στην έκφραση αυτή μια πονηρή διάσταση που όμως δεν ενοχλούσε ούτε σόκαρε, το αντίθετο μάλιστα, αφού η περίοδος της Αποκριάς επέβαλε τέτοιες συμπεριφορές.
Ωστόσο, η έκφραση «να πιάσουμε το φίδι» διατηρήθηκε μέσα στα χρόνια θυμίζοντας στους νεότερους τις λαϊκές παραδόσεις μιας περασμένης εποχής. Δεν είναι τυχαίο ότι κάθε χρόνο ο δήμος Καβάλας καλεί όλους τους πολίτες να «πιάσουνε το φίδι» στις πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνει για να εορταστεί η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς και η Καθαρά Δευτέρα.
Χίος- Το έθιμο του Αγά
Το έθιμο του Αγά αναβιώνει στα Μεστά και στους Ολύμπους της Χίου. Ο Αγάς, αυστηρός δικαστής, δικάζει και καταδικάζει με χιούμορ και πειράγματα τους θεατές του εθίμου.
Ο “Αγας” είναι από τα παλαιότερα έθιμα της Χίου. Έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Γεννήθηκε από την αγανάκτηση των Χιωτών απέναντι στη συμπεριφορά των Τούρκων καδήδων, των δικαστών, που τιμωρούσαν τους Χιώτες με την πρώτη ευκαιρία.
Στο έθιμο, όπως και στα περισσότερα αποκριάτικα έθιμα, έχουν προστεθεί και Διονυσιακά στοιχεία, μασκαρέματα και σατυρικά τραγούδια, ενώ στο τέλος της ημέρας, ο Αγάς οδηγείται στην πυρά.
Ο Αγάς, συνοδευόμενος από το επιτελείο του, προσπαθεί να μπει στο χωριό από την παλιά κεντρική σιδερένια πύλη του χωριού.
Οι φρουροί αντιστέκονται σθεναρά, αλλά τελικά καταφέρνει να μπει και κατευθύνεται προς την κεντρική πλατεία, όπου κάθεται έχοντας δίπλα του τη «Χανούμα», για να ξεκινήσουν οι δίκες.
Ξάνθη- «το κάψιμο του Τζάρου»
Στη Ξάνθη, την πόλη με τα χίλια χρώματα, μετά την ολοκλήρωση της μεγάλης καρναβαλικής παρέλασης, αναβιώνει το έθιμο «το κάψιμο του Τζάρου» στον ποταμό Κόσυνθο. Ένα φαντασμαγορικό υπερθέαμα που σηματοδοτεί το τέλος του καρναβαλιού. Πλήθος κόσμου, ντόπιοι και επισκέπτες, παρακολουθούν τη λήξη του καρναβαλιού και των ετήσιων Θρακικών Λαογραφικών Εορτών κάτω από τη λάμψη ενός εντυπωσιακού θεάματος με πυροτεχνήματα.
Ο «Τζάρος» ή «Τζάρους» κατά τους κατοίκους της Ανατολικής Θράκης, ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καιγόταν στο κέντρο αλάνας, πλατείας ή σε υψώματα, για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους.
Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού, ο οποίος βρίσκεται κοντά στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου στην παλιά πόλη της Ξάνθης.
Γαλαξίδι- Το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος
Όταν ανοίξει το Τριώδιο, όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του Γαλαξιδίου, κυκλοφορούν μεταμφιεσμένοι με αποκριάτικα κοστούμια στους δρόμους και στα καταστήματα.
Ένα από τα καθιερωμένα έθιμα της πόλης είναι την Καθαρή Δευτέρα, το άναμμα φωτιών σε πλατείες και δρόμους, με μουσική, φαγητό, χορό και γλέντι.
Στο Γαλαξίδι, την Καθαρή Δευτέρα, δεν παίζουν με σερπαντίνες και χαρτοπόλεμο, αλλά παίζουν «αλευροπόλεμο» με βασικό υλικό φυσικά το αλεύρι. Αυτό το έθιμο διατηρείται από το 1801.
Εκείνα τα χρόνια, παρόλο που το Γαλαξίδι τελούσε υπό τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Απόκριες για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους.
Μεθώνη- Του Κουτρούλη ο Γάμος
Είναι ένα έθιμο που λαμβάνει χώρα κάθε Καθαροδευτέρα με έντονη σατυρική διάθεση και πειράγματα για τη νύφη, ένα έθιμο που αναβιώνει με τη μορφή παρωδίας το μεσημέρι της συγκεκριμένης ημέρας και έως το βράδυ γίνεται γλέντι, όπου προσφέρονται γουρουνόπουλα, καψάλες, δηλαδή φέτες ψωμιού µε λάδι, καψαλισμένες στη φωτιά και κρασί.
Πρωταγωνιστής της απίθανης αυτής ιστορίας στα τέλη του 14ου αιώνα ήταν ο ιππότης Ιωάννης Κουτρούλης, ο οποίος ήταν τρελά ερωτευμένος με µια ντόπια, η οποία όμως ήταν ήδη παντρεμένη. Η όμορφη κοπέλα, της οποίας το όνομα δεν έχει σωθεί, δεν μπορούσε να πάρει διαζύγιο γιατί δεν το επέτρεπε ο Χριστιανός Επίσκοπος της πόλης Νήφων.
Τελικά μετά από 17 χρόνια οι δύο ερωτευμένοι, καταφεύγοντας στον ίδιο τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, πήραν την άδεια και παντρεύτηκαν το 1405 μ.Χ. Στο πρωτόγνωρο πολυήμερο γλέντι που ακολούθησε ήταν όλοι καλεσμένοι.
Οπότε, στο εξής κάθε μεγάλος εορτασμός και κάθε υπερβολική τελετή έμεινε να περιγράφεται σαν «ο γάμος του Κουτρούλη».
Σταυρούπολη- Το έθιμο της Καμήλας
Στην κεντρική πλατεία του οικισμού της Σταυρούπολης, στα ορεινά του δήμου Ξάνθης την Καθαρά Δευτέρα οι κάτοικοί της, μαζί με τους επισκέπτες, μεταμφιεσμένοι και κάνοντας διάφορους ήχους συμμετέχουν σε μια παρέλαση χρωμάτων και χαράς, με οδηγό ένα ομοίωμα καμήλας κι έναν ενήλικο να παριστάνει τον καμηλιέρη Άραβα.
Το έθιμο της Καμήλας αρχικά είχε παγανιστικό χαρακτήρα, τελούνταν και συμβόλιζε τη δέηση των κατοίκων για τη γονιμότητα της γης, αφού η χρονική στιγμή συνέπιπτε με τον ερχομό της άνοιξης και την έναρξη των αγροτικών εργασιών.
Αργότερα σε συνδυασμό με την ορθόδοξη πίστη και θρησκεία που θέτει την ημέρα αυτή ως την αρχή της Σαρακοστής, άλλαξε χαρακτήρα και συμβολίζει πια στο νου των κατοίκων το τέλος των εορτών του καρναβαλιού και την αρχή.
