«Σταυραδέρφια»: Το κρυφό μαρουσιώτικο έθιμο του Πάσχα την εποχή της Τουρκοκρατίας

Μάθετε για “Τα Σταυραδέρφια”, ένα μυστικό τελετουργικό έθιμο, που κρατιόταν κρυφό στο Μαρούσι την εποχή της Τουρκοκρατίας. Το έθιμο αυτό λάβαινε χώρα στον εσπερινό της Λαμπρής κατά μυστικό τρόπο κάτω από τα βλέμματα των Τούρκων, που έμεναν στο Μαρούσι.

Τις πληροφορίες μας δίνει ο καθηγητής Δημήτρης Μασούρης, στο βιβλίο του «Μαρουσιώτικα Ενθυμήματα».

Η μύηση και η ορκωμοσία των σταυραδέρφων ήταν ένα μυστικό τελετουργικό έθιμο, που κρατιόταν κρυφό. Η διαδικασία ήταν η εξής: δύο άτομα, που συνδέονταν με στενή φιλία ή μπορεί να ήταν και άσπονδοι εχθροί μέχρι τη στιγμή εκείνη, χωρίς να έχουν συγγενικό δεσμό, αποφάσιζαν να γίνουν σταυραδέρφια. Φορούσαν τα λαμπριάτικά τους ρούχα, έπαιρναν μαζί τους ένα κοριτσάκι ως δέκα χρονών και πήγαιναν στην εκκλησία της Παναγίας με το κοιμητήρι. Εκκλησία και κοιμητήρι εκείνη την εποχή υπήρχε στους Αγίους Αναργύρους (=Παναγία η Μαρμαριώτισσα) και στην Παναγία την Κλαριώτισσα (=σημερινή Κοίμησις της Θεοτόκου, ή Παναγία η Μαρουσιώτισσα).

Εκεί με την παρουσία του παπά, διαβαζόταν ορισμένη ευχή, ορκίζονταν τα παλικάρια πάνω στο Ιερό Ευαγγέλιο αιώνια αφοσίωση και αμοιβαία προστασία σε κίνδυνο ή πόλεμο. Αντάλλασσαν τα όπλα ή και τα ρούχα τους, ακόμη και το αίμα τους, αφού έκαναν μια αμυχή στο χέρι τους, διασταυρώνοντάς το. Αναλάμβαναν δε να προικίσουν και το κοριτσάκι που παρευρισκόταν στην τελετή, ήταν η ψυχοκόρη τους.

Αυτά ήταν τα λεγόμενα σταυραδέρφια, βλάμηδες, μπραζέρηδες ή μπουραζέρηδες, αδελφοποιτοί και έτσι γινόταν η μύησή τους, που είχε και άλλες παραλλαγές, για να πάρουν το εφοδιαστικό τους στο μεγάλο αγώνα της Επανάστασης του 1821.

Το έθιμο αυτό λάβαινε χώρα στον εσπερινό της Λαμπρής κατά μυστικό τρόπο κάτω από τα βλέμματα των Τούρκων, που έμεναν στο Μαρούσι. Τα σπίτια των Αγάδων σώζονταν μέχρι προ ολίγου κάτω από την Παναγία το ένα και δύο στη σημερινή πλατεία Ηρώων, απέναντι από το παλιό παντοπωλείο του Κουντουριώτη και το άλλο στον ίδιο δρόμο της Αναβρύτων, ένα τετράγωνο πιο πέρα από το πρώτο. Έτσι οι Τούρκοι αγάδες έλεγχαν τη ζωή των Μαρουσιωτών στην είσοδο του χωριού από την Κηφισιά και ανέφεραν κάθε ύποπτη κίνηση στο Βοεβόδα της Κηφισιάς, που είχε εκεί την έδρα του.

Φανερώνεται όμως πως οι αγριοβιολέτες έπαιξαν άριστα το ρόλο τους στη μεταφορά του μηνύματος. Από τότε συνηθίζεται κατά παράδοση ο Επιτάφιος της Παναγίας να γίνεται με άσπρες βιολέτες. Λεβέντικος, καμαρωτός, κατάλευκος, απλός δωρικός, κρύβοντας το μυστικό της δημιουργίας του, συναντιέται με τους άλλους Επιταφίους των Αγίων Αναργύρων και του Αγίου Νικολάου στην πλατεία του ηλεκτρικού σταθμού σ’ ένα σύμπλεγμα θαυμάσιας τρίπτυχης αριστουργηματικής ομορφιάς.

Η ξυλόγλυπτη τέχνη της μοναστηριακής τάσης με τη φυσική και απέριττη ομορφιά των αγνών προθέσεων της πίστης των απλών κοριτσιών, δεμένη σε ένα θαυμάσιο σύνολο παρουσιάζεται έξοχα.

Αγνές διαθέσεις, αγνές προθέσεις είναι και οι σημερινές, όπως και οι τοτινές εκείνων που σύσσωμοι αναλάβαιναν τον αγώνα της ανεξαρτησίας της Ελλάδας ενάντια στον Ισλαμικό ζυγό και ορκίζονταν πίστη και αφοσίωση, φιλία και αγάπη μέχρι θανάτου για Εκείνον, που θυσιάστηκε και αναστήθηκε, και για την Πατρίδα.

Του καθηγητή Δημήτρη Μασούρη

Από το βιβλίο «Μαρουσιώτικα Ενθυμήματα»

Έκδοση του Λαογραφικού Μουσείου του Δήμου Αμαρουσίου

Share