Ο Ερρίκος Ίψεν υπήρξε σπουδαίος Νορβηγός δραματουργός και θεμελιωτής του ρεαλισμού στο θέατρο. Μετά τον Oυίλλιαμ Σαίξπηρ είναι ο πιο πολυπαιγμένος δραματουργός στην ιστορία.
Αποκαλούνταν “o πατέρας του μοντέρνου δράματος” διότι υπήρξε καταλυτικός παράγοντας που βοήθησε στo να γίνει δημοφιλέστερος ο ρεαλισμός και κοινωνικός ρεαλισμός. Στα έργα του επικρίνει την υποκρισία της αστικής κοινωνίας, καυτηριάζει την απληστία και τον εγωκεντρισμό των ανώτερων τάξεων και σχολιάζει κριτικά τη θέση της γυναίκας, φωτίζοντας την καταπίεση που υφίσταται τόσο από ανθρώπους όσο και από κοινωνικά πρότυπα.
Η ζωή του Ίψεν
Γεννήθηκε στις 20.3.1828 στο Σκιέν ,ως γιος ενός πλούσιου εμπόρου, που είχε όμως την ατυχία να χρεοκοπήσει και να αφήσει την πόλη του. Η πικρή αυτή εμπειρία, την οποία ο μικρός Ερρίκος έζησε σε ηλικία 8 ετών, έγινε αργότερα βασικό θέμα πολλών έργων του. Ως παιδί ήταν πολύ εσωστρεφής και του άρεσε να διαβάζει, κυρίως τη Βίβλο, ενώ ονειρευόταν να γίνει ζωγράφος. Ξεκίνησε τη μαθητεία σε ένα φαρμακείο και το 1848, έτος επαναστάσεων στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, έγραψε επαναστατικά ποιήματα αλλά και το θεατρικό “Κατιλίνας”, στο οποίο καυτηριάζει τα ήθη της ρωμαϊκής κοινωνίας.
Το 1850 ξεκίνησε τις σπουδές ιατρικής στο Όσλο, όπου ανέπτυξε και σημαντική πολιτική δράση, ερχόμενος σε επαφή με το πρώιμο νορβηγικό εργατικό κίνημα. Το 1851 έγινε καλλιτεχνικός διευθυντής του νέου Θεάτρου στην πόλη Μπέργκεν, όπου παρουσιάζονταν τα έργα του, ενώ τον επόμενο χρόνο έκανε ταξίδι λόγω σπουδών στη Δρέσδη. Από το 1857 ως το 1862 υπήρξε διευθυντής του “Νόρσκε Τεάτρετ”, η οικονομική κατάρρευση του οποίου ήταν για εκείνον βαρύ πλήγμα. Το 1864 κατόρθωσε να εξασφαλίσει μια υποτροφία που του επέτρεψε να ζήσει στο εξωτερικό ως το 1891, κινούμενος μεταξύ Ρώμης, Δρέσδης και Μονάχου. Την ίδια περίοδο τα έργα του τον κατατάσσουν ανάμεσα στους ιδρυτές της σύγχρονης υποκριτικής τέχνης. Έγινε διάσημος όντως ακόμα εν ζωή, καθώς όταν πέθανε στις 23.5.1906 θεωρούνταν ο μεγαλύτερος “μοντέρνος” δραματουργός. Το ύφος του είναι σοβαρό, απέριττο, χωρίς ιδιαίτερα λογοτεχνικά και λυρικά στολίδια.
Στα έργα του, όπως “Το Κουκλόσπιτο”, “Έντα Γκάμπλερ”, “Πέερ Γκυντ”, “Βρυκόλακες” , “Εχθρός του λαού” κ.ά, στηλιτεύει την υποκρισία της αστικής κοινωνίας, καυτηριάζει την απληστία και τον εγωκεντρισμό των ανώτερων τάξεων, σχολιάζει κριτικά τη θέση της γυναίκας, φωτίζοντας την καταπίεση που υφίσταται κι εμφανίζοντας την ως άτομο ικανό να λάβει αποφάσεις για τον εαυτό του πέρα από τα καθορισμένα κοινωνικά πρότυπα. Επισημαίνει επίσης τους κινδύνους της δημαγωγικής χειραγώγησης της πλειοψηφίας και το ναρκισσισμό της εξουσίας. Η λύση που προτείνει ωστόσο , κινείται σε ιδεαλιστικά πλαίσια, προτείνοντας μια επανάσταση της ψυχής. Εξάλλου, όπως εξομολογούνταν σε προσωπικές του επιστολές, έβλεπε το κράτος-ως αφηρημένη ιδέα-ως φυσικό εχθρό του ατόμου, γι’αυτό ζούσε στη Δρέσδη, όπου η αδύναμη τοπική κυβέρνηση τον έκανε να νιώθει πιο ελεύθερος, εγκαταλείποντας την όταν άρχισε να γίνεται πιο συγκεντρωτική. Οι χαρακτήρες που παρουσιάζει είναι περίπλοκοι, με αντιφάσεις και ελαττώματα, συχνά εμπλεκόμενοι σε αμφίσημες καταστάσεις και πράξεις χωρίς ξεκάθαρη ηθική διέξοδο.
Ο Ίψεν επέστρεψε στη Νορβηγία το 1891 και έφυγε από τη ζωή το 1906, μετά από μια σειρά εγκεφαλικών επεισοδίων. Όταν η νοσοκόμα του διαβεβαίωσε τον τελευταίο του επισκέπτη πως ο συγγραφέας ένιωθε λίγο καλύτερα, εκείνος απάντησε “Το αντίθετο” και ξεψύχησε. Μέχρι σήμερα, τα έργα του παραμένουν ανάμεσα στα δημοφιλέστερα του διεθνούς ρεπερτορίου, ενώ η εκατονταετηρίδα από το θάνατό του, το 2006 ανακηρύχθηκε από τις νορβηγικές αρχές σε “Έτος Ίψεν”.
Ο Νορβηγός θεατρικός συγγραφέας υπήρξε πρωτοπόρος στο ρεαλιστικό γράψιμο στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και απέδειξε πως ακόμα και με ρεαλιστικά σκηνικά, χαρακτήρες και σενάρια, μπορείς να σχολιάσεις μεγάλες αφαιρετικές ιδέες. Επιπροσθέτως, με το ρεαλιστικό στυλ γραψίματος, προετοίμασε το έδαφος για άλλους μεγάλους ρεαλιστές, όπως ο Άντον Τσέχωφ.
Διάσημα Αποφθέγματα του Ίψεν
-Η μειοψηφία μπορεί και να έχει δίκιο, η πλειοψηφία πάντα κάνει λάθος.
-Το να αποζητάς την ευτυχία σ’ αυτήν τη ζωή, είναι η πραγματική έννοια της ανταρσίας.
-Ποτέ δεν πρέπει να φοράς το καλό σου παντελόνι όταν πηγαίνεις να πολεμήσεις για την ελευθερία και την αλήθεια.
-Μια ανθρώπινη κοινότητα είναι σαν ένα καράβι: Όλοι πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για να αναλάβουν το τιμόνι.
