Στην Ελληνική επανάσταση του 1821 η συμμετοχή των Μαρουσιωτών υπήρξε καθοριστική στην έκβαση του αγώνα, σύμφωνα με πολλές πηγές.
Όταν ήρθε η ώρα του ξεσηκωμού έδωσαν το «παρών» τους «με γενναιότητα» όπως έχει πει ο Δημήτριος Υψηλάντης. Ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του εξυμνεί τους Μαρουσιώτες για την πάνδημη συμμετοχή τους στον αγώνα για την απελευθέρωση της Αθήνας (άρχισε από το Μαρούσι στις 15 Οκτωβρίου 1821) και στον αγώνα για να σωθεί η Ακρόπολη από την πολιορκία του Κιουταχή. Πολλοί ήταν οι Μαρουσιώτες επαναστάτες που πολέμησαν για το καλό της Ελλάδος και ακόμα και σήμερα τιμάμε την μνήμη τους.
Η μάχη στο Παλιογέφυρο Αμαρουσίου
Την 1η Νοεμβρίου 1821, περισσότεροι από 200 Αθηναίοι κατευθύνθηκαν στο Μαρούσι και το Χαλάνδρι, ανάμεσά στους οποίους και ο Μαρουσιώτης Σπύρος Λέκκας, που ήταν επικεφαλής των Μαρουσιωτών αγωνιστών.
Οι Τούρκοι αποφάσισαν πως θα έπρεπε να τους χτυπήσουν άμεσα. Οι δυο αντίπαλοι συναντήθηκαν την επόμενη μέρα στο Χαλάνδρι ή κατά μια άλλη εκδοχή στο Παλιογέφυρο του Αμαρουσίου. Οι Έλληνες αριθμούσαν τους 250 αλλά ήταν άοπλοι, ενώ οι Τούρκοι ήταν πάνω από 150. Οι εκεί συγκεντρωμένοι αγωνιστές αποφάσισαν, για να έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα, να ταμπουρωθούν στο ρέμα, στην θέση του γεφυριού του δρόμου Αθήνας – Αμαρουσίου, στο Παλιογέφυρο όπως είναι σήμερα γνωστό.
Στην σφοδρή αυτή μάχη σκοτώθηκαν 32 Τούρκοι και 2 μόνο Έλληνες, ο Αναστάσιος Λέκκας και ο Γιώργος Καλόγερος. Αυτή η σπουδαία νίκη των Ελλήνων και η ολοκληρωτική ήττα της τουρκικής δύναμης, υπήρξε αφορμή για την έναρξη της δεύτερης φάσης της πολιορκίας της Ακρόπολης από 1000 Έλληνες στις 3 Νοεμβρίου 1821.
Η πολιορκία κράτησε 7 μήνες και στοίχισε τη ζωή 1200 Τούρκων και 200 Ελλήνων. Η μάχη έληξε στις 9 Ιουνίου του 1822 με την συνθήκη παράδοσης, την οποία υπέγραψε ο μητροπολίτης Αθηνών Διονύσιος και οι Μαρουσιώτες προύχοντες Θωμάς Λογοθέτης-Χωματιανός και Νεόφυτος Πεντελιώτης (Δέγγλερης), καθώς και ο Μαρουσιώρης οπλαρχηγός Γιωργάκης Λέκκας. Η συνθήκη ανάγκαζε τους Τούρκους να παραδώσουν τα όπλα και τη μισή τους περιουσία στους Έλληνες και να αναχωρήσουν μόνο με τον αναγκαίο ρουχισμό.
Αναγνώριση για τους Μαρουσιώτες Αγωνιστές
Όλο το χωριό του Αμαρουσίου της εποχής εκείνης σύσσωμο πήρε τα όπλα στον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας. Η έρευνα για τις οικογένειες που συμμετείχαν στην Επανάσταση συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Τα ονόματα που έχουν έρθει μέχρι στιγμής στο φως είναι των οικογενειών: Αδάμη, Αλεπού, Βάση, Βιλιώτη, Γαρδέλη, Δέγγλερη, Δούση, Καλατζή, Καπνόριζα, Καρβέλα, Κερασιώτη, Κοροβέση, Κορωπιώτη, Κουντουμάδη, Κουσούρη, Κοτζιά, Κώτου, Λέκκα, Λίτσα, Λογοθέτη, Λούη, ΜπαΪραχτάρη, Μαργέτη, Μάρκου, Μασούρη, Μόσχα, Μοστρού, Ξενάκη, Πάλλη, Παναταγή, Παπαγιάννη, Παπαδημητρίου, Πέππα, Πετρούτσου, Πουλημένου, Πρέσσα, Σεραφίμη, Σούγκρα, Τρακάδα, Τριανταφύλλη, Τούντα, ΧαΪμαντά, Χασσιώτη.
